Κοντά στο χωριό Στείρι, στα δυτικά του Ελικώνα, βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα μνημεία βυζαντινής τέχνης , η Μονή Οσίου Λουκά. Περίφημη μονή, κυρίως λόγω των ψηφιδωτών της, περιλαμβάνεται στον κατάλογο των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ, από κοινού με τα μοναστήρια της Νέας Μονής της Χίου και του Δαφνίου στην Αθήνα. Η μορφή της τέχνης του θεωρείται πρότυπο για τα βυζαντινά μνημεία του 11ου αι. στην Ελλάδα.
Η Μονή είναι αφιερωμένη στον Όσιο Λουκά τον εν Στειρίω (7 Φεβρουαρίου 953). Αποτελείται από δύο ναούς (το ναό της Παναγίας και το Καθολικό), την Κρύπτη, το καμπαναριό, τα κελιά και κάποια άλλα κτίσματα.
Κατά την Επανάσταση του 1821 το μοναστήρι ήταν το ορμητήριο των επαναστατών της Ρούμελης, αλλά και χρηματοδότης του Αγώνα. Εδώ συγκεντρώθηκαν οι διωκόμενοι μετά την πυρπόληση της Λιβαδειάς από τον Ομέρ Βρυώνη, τον Ιούνιο του 1821. Από εδώ ξεκίνησε, λίγους μήνες αργότερα ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και ανακατέλαβε την Λιβαδειά. Το μοναστήρι υπέστη σοβαρές ζημιές από τους Τούρκους και αργότερα από τους Γερμανούς.
Κατά την διάρκεια εργασιών συντήρησης , το 1965, αποκαλύφθηκε η σπουδαία τοιχογραφία του Ιησού του Ναυή, που χρονολογείται από τον 11ο αι.
Η κατασκευή του Καθολικού (αρχές 11ου αι.) αποδίδεται, σύμφωνα με την παράδοση, σε τρείς αυτοκράτορες του Βυζαντίου: Τον Ρωμανό Β΄ (959-963), τον Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο (976-1028) και τον Κωνσταντίνο Θ΄ το Μονομάχο (1042-1056). Είναι το αρχαιότερο γνωστό δείγμα του οκταγωνικού σταυροειδούς εγγεγραμμένου τύπου και περιέχει τα πιο καλοδιατηρημένα σύνολα ψηφιδωτών από την περίοδο της Μακεδονικής Αναγέννησης στο Βυζάντιο.
Το Καθολικό είναι οικοδομημένο πάνω από μια μεγάλη Κρύπτη, σε σχήμα εγγεγραμμένου ναού, με θόλους στην οροφή. Είναι αφιερωμένη στην Αγία Βαρβάρα και περιέχει τρεις τάφους, ο ένας από τους οποίους είναι του Οσίου Λουκά.
Το μοναστήρι γιορτάζει τις ακόλουθες ημερομηνίες: 7 Φεβρουαρίου (Πανήγυρις), 3 Μαίου (Ανακομιδή Ιερού Λειψάνου και επέτειος εγκαινίων του καθολικού της Μονής), Κυριακή των Προπατόρων (Επανακομιδή του Ιερού Λειψάνου), 15 Αυγούστου (Πανήγυρις του Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου) Τηλέφωνα : 2267022228, 2267021305
